Kabus ve karabasan nedir
Korku unsurları içeren ve uyku halindeki kişilerin yoğun bir duygusal rahatsızlık hissetmesine neden olan kabuslar bazen de karabasan olarak tanımlanan olaya dönüşür. Tıpkı diğer rüyalar gibi uykunun REM safhasında görülen kabuslar bir görüşe göre ne kadar bizi korkutup canımızı sıksalar da ikaz eden rüyalar sınıfına girerler ve bu açıdan faydalıdırlar. Bu teze göre kabuslar içimize attığımız ve çözüm bekleyen sorunlara işaret eder; kabus görmek de zaten bu sorunların yüzeye çıkmasıyla ilgilidir. Karabasan görmek ise daha farklı bir durumdur; ağırbasma sözcüğüyle de ifade edilen karabasanlar çoğunlukla kabuslar gibi uykunun ikinci yarısında değil, uykuya dalma aşamasında görülür. Karabasan gören kişiler uyanmak isteyip de uyanamamak, kolunu bacağını oynatamamak, nefes almakta zorlanmak ve boğulma hissi gibi durumlardan söz ederler.
Erişkin insanların yüzde 50 kadarı kabus görür. Bazı insanlar hayatları boyunca sıklıkla kabus görürken, bazıları ise bu olayı hastalık ve stres dönemlerinde yaşar. Kabuslar uzun ve korkulu rüya türleridir, kişinin korku içinde uyanmasına yol açarlar. Araştırma sonuçlarına göre erkekler kadınlara göre daha rahat uyurlar ve kadınlar erkeklere kıyasla daha çok kabus görür. Uzmanlar rüyalarımızın kabusa dönüşmesinin belli sebeplerle gerçekleştiğini düşünmektedirler. Bu sebeplerden biri travmatik olaylar yaşanmasının ardından ortaya çıkan kaygı ve stres durumlarıdır. Ağır bir hastalık veya ameliyat, sevilen birini kaybetmek, kötü bir kaza geçirmek veya böyle bir kazaya tanık olmak kabus görme olayına sebep olabilir. Diğer yandan işle ilgili sorunlar veya ekonomik sıkıntılar, boşanma ya da taşınma gibi ciddi değişiklikler de kabus görme nedeni olabilir. Yatmaya az bir zaman kala yemek yiyenler, özellikle acı ve baharatlı şeyler yiyenler de kendilerini kabus içinde bulabilirler. Gün boyunca yağ ağırlıklı gıda maddeleri tüketmenin de kötü rüyalar görmeye sebep olabileceği tahmin edilmektedir. Grip vb ateşli hastalıklar, çok fazla uyuma ve diğer uyku bozukluğu halleri de kabus görme nedeni olabilir. Ayrıca bazı yatıştırıcı, uyuşturucu ilaçlar ve antidepresanların yan etkileri de kabuslara yol açabilmektedir.
Tekrarlayıcı rüyalar veya kabuslar posttravmatik hastalığı olan kişilerde sıklıkla görülür. Sıklıkla tekrarlayan rüyalar gören yetişkinler doğal afetler yaşar, tehlikeli durumlarla karşılaşır, tuzağa düşürülür, dişlerini kaybederler. Korkulu rüyalar olarak da adlandırılan kabuslar çocukluk döneminde daha çok görülür. Çoğunlukla gecenin ilk saatlerinde yaşanan gece korkuları da kişinin uykudan ter içinde, çığlık atarak, kalp atışları hızlanmış bir halde kalkmasına neden olabilir. Bunu yaşayan kişi aslında uyanamamıştır, uyandırılmazsa uykusuna devam eder ve sabahleyin de bu yaşadıklarını hatırlamaz. Oysa kabuslar genellikle en ince noktalarına kadar hatırlanır. Alman kültründe cadı basması olarak anılan karabasanlar bilimsel olarak ise uyku felci durumu ile açıklanır. Uyku felci; insanlar gördükleri rüyaların etkisiyle hareket etmesin diye beynin kasları bir nevi geçici felç durumuna getirmesidir. Bu durum organizma için gereklidir; zira aksi durumda kişiler rüyalarındaki hareketleri uyku halindeyken yapmaya çalışıp yaralanma gibi olaylara sebep olabilirler. Ayrıca insanın yanında yatan kişi de bundan rahatsızlık duyar ve uyuması mümkün olmayabilir.
Karabasan görmek insanlarda göğüs üzerinde niteliği bilinmeyen, güçlü, kişiyi bastırarak boğulma duygusu ve hatta ölüm korkusu uyandıran güçlü bir basınç olduğu duygusuna da sebep olur. REM uykusu sırasında bir rüya görülürken bir iç veya dış uyaran sebebiyle uyanmak mümkündür. Kişi uyandığında bilinç tam anlamıyla geri gelir ve beynin bütün işlevleri devreye girer. Fakat bazı durumlarda beynin algılama işlevi yerine gelmesine rağmen komutları çevresel kaslara götürecek olan sistem henüz uyanmamıştır. Beynin bu sırada o sistemleri çalıştırmak istemediği yönünde bir düşünce de vardır. İnsanın istediği halde ses çıkaramaması, kol-bacak hareketleri yapamaması ve nefes almakta zorlanması; kaslara bunları yaptıracak konutlar iletilmediği içindir. Beyin sanki o düşe özel bir önem vermekte, kişiyi uyku halinde tutarak rüyanın tamamlanmasına çalışmaktadır. Karabasan hali bittikten sonra bu düş çoğunlukla hatırlanmaz, önemli bulunduğu kadar sakıncalı da bulunan bu düşler bilinç tarafından sansürlenir ve silinir.
Rüya psikozu olarak da adlandırılan kabus görme durumu yataktan aniden fırlamalara ve uyku bölünmesi durumuna sebep olabilir.Kabusların olumsuz etkisi gün boyunca, hatta günler boyunca devam edebilir ve kişiyi bilinçli veya bilinçsiz olarak etkileyebilir. Çok rahatsız edici bir şekilde sürekli kabus ve karabasan gören kişilere antidepresanlar biraz olsun fayda sağlayabilir, fakat bunlar mutlaka ve mutlaka doktor kontrolünde alınmalıdır. Psikoterapi desteği de kabuslardan kurtulmak için işe yarayabilir. Güzel şeyler düşünerek uyumaya çalışmak, ‘karabasan gelecek’ kuruntusundan kaçınmak ve dua etmek de insanı rahatlatarak kabus ve karabasan içermeyen bir uyku uyumasına yardımcı olabilir.